Công trình hai nhà ở gia đình số 14-15 được Le Corbusier và Pierre Jeanneret thiết kế năm 1927, là một trong số những thể nghiệm sớm nhất cho nguyên tắc Năm điểm của một nền kiến trúc mới. Nằm tại ngọai ô của Stuttgart, căn hộ liền kề này là một phần của dự án Weissenhof-Siedlung, một thể nghiệm phát triển nhà ở và triển lãm cho kiến trúc hiện đại. Như một tiền lệ tiến bộ cho sự ra đời của Phong cách quốc tế, tác phẩm của Le Corbusier ở Stuttgart được xem như một phiên bản quan trọng trong sự phát triển và định hình của phong cách kiến trúc của ông, điều mà sẽ tạo ra cuộc cách mạng kiến trúc thế kỉ 20.
Sau cuộc chiến tranh thế giới lần 1, tình hình kinh tế khiến cho các công trình kiến trúc xa xỉ không còn được thực hiện. Để đáp lại điều này, Deutscher Werkbund, một hiệp hội của các nghệ sĩ, nhà thiết kế, kiến trúc sư, ủy thác cho các kiến trúc sư hàng đầu như Walter Gropius, Peter Behrens và Le Corbusier tổ chức một sự kiện trình diễn cho kiến trúc nhà ở của chủ nghĩa Hiện Đại. Việc hòan thành khu Weissenhof đánh dấu sự bắt đầu cho triển lãm Nhà ở Die Wohnung năm 1927, cho phép các chủ đầu tư thể hiện những tư tưởng mới về một xã hội bằng việc dựa trên những công trình kiến trúc với quan điểm cắt giảm chi phí, đơn giản hóa dọn dẹp vệ sinh và cải thiện điều kiện sống. Mies Van Der Rohe, người điều phối dự án, nhận thấy một cuộc triển lãm của kiến trúc hiện đại sẽ thiếu đi sự thuyết phục nếu không có sự tham gia của Le Corbusier, người đã có ảnh hưởng vô cùng lớn như một kết quả cho những ý tưởng của ông qua cuốn sách Hướng về một nền kiến trúc và Tinh thần mới. Mies cũng đóng góp 4 công trình trong dự án này, đã viết thư cho Le Corbusier vào ngày 5 tháng 10 năm 1926, mời ông và người anh em họ là Pierre Jeanneret thiết kế 2 căn hộ liền kề cho các gia đình trung lưu có học thức.
Le Corbusier và Jeanneret, giống như tất cả các kiến trúc sư khác tham gia vào, đã được nhận các sơ đồ hướng dẫn, vị trí, kích thước, ngân sách và công năng cho mỗi ngôi nhà. Những kiến trúc sư có văn phòng tại Paris, lúc đó đang là những người bận rộn chuẩn bị phương án của họ cho Hội Quốc Liên, đã hầu như không có chút thời gian ở Stuttgart cho việc thiết kế và quá trình xây dựng, cuối cùng họ gửi Alfred Roth, một trong hai nhân viên của họ, để khu vực dự án là một kiến trúc sư thường trực. Ủy ban đã thất vọng bởi các phương án thiết kế sơ bộ; không chỉ là những gì nhận được từ Le Corbusier và Jeanneret, mà cũng là những phương án nhận được từ các kiến trúc sư khác. Ngoài chi phí quá mức và vi phạm luật, nhìn chung các phương án rộng rãi hơn so với những gì mà ủy ban đã dự định. Do lo ngại ngân sách và yêu cầu của Uy ban để giảm diện tích xây dựng của các thiết kế của họ đên 30-40%, Le Corbusier và Jeanneret đề nghị thiết kế lại một trong hai ngôi nhà của họ, chuyển đổi nó thành nhà song lập nhỏ hơn sẽ chiếm cùng diện tích giống như căn nhà ban đầu. Hai nhà song lập được biết đến như Nhà số 14 và số 15. Hiệp hội công nhân Đức đánh giá cao các nhà ở nhỏ hơn, nhưng họ vẫn không hài lòng, cố gắng thuyết phục các kiến trúc sư rằng chỉ có một đơn vị là cần thiết. Le Corbusier, tuy nhiên, đã không sẵn sàng đàm phán. Ít linh hoạt hơn đối tác của mình Đức, Le Corbusier có nhiều quyền lực hơn trong ủy ban hơn các kiến trúc sư khác vì Mies đã lo lắng rằng Le Corbusier sẽ rút khỏi dự án nếu ông bị ép buộc quá.
Cả hai công trình sử dụng bê tông cốt thép để thể hiện những giá trị trong Tuyên ngôn 5 điểm của Le Corbusier: nhà trên cột (pilotis), các vườn trên mái, mặt bằng tự do, cửa sổ dài, và mặt đứng tự do. Một điểm sang tạo quan trọng của công trình là không gian sinh họat đa năng có thể được chia thành nhiều buồng ngủ nhỏ với các vách ngăn trượt; tương tự, giường sẽ trượt ra khỏi các khoang lớn tích hợp (large built-in closets). Trên thực tế, để dành cho cuộc triển lãm này, đã có hai đơn vị có mặt bằng tương tự, giới thiệu khả năng để hình thành một không gian ở sử dụng vào ban ngày, và không gian ở khác sử dụng vào ban đêm. Trớ trêu thay, ý tưởng này đã bị lãng quên và không được đưa ra tại lễ khai mạc Die Wohnung, mà Le Corbusier và Pierre Jeanneret đã không tham dự.
Ba tầng nhà dành cho hai gia đình. Mặt bằng của cả hai đơn vị nhà là gần như đối xứng và mỗi đơn vị được phục vụ bởi một cầu thang mọc lên ở trung tâm. Đi vào tầng trệt, phía dưới của khối nhà được đỡ bằng những cây cột. Phía bên trong là một hành lang tiếp cập với phòng để đồ, lò sưởi, kho để than, phòng giặt, phòng người giúp việc và phòng kho. Tầng trên là không gian sinh họat chính. Ở đây có phòng ăn phía sau cầu thang và bếp cùng phòng tắm ở phía bên kia. Bao trùm phần lớn mặt bằng là không gian sống rộng rãi, linh họat và không gian ngủ, tràn ngập ánh sáng từ những băng cửa sổ dài trên mặt đứng chính. Tầng mái nổi bật với khu vườn ngòai trời và sân phơi nắng. Đáng lưu ý là khu thư viện và học tập được giấu phía sau của cầu thang, vị trí của phòng này cho phép người sử dụng có thể làm việc muộn đên khuya mà không ảnh hưởng đến những người khác ở tầng dưới.
Trong tổng số 21 công trình được thiết kế bởi 17 kiến trúc sư, căn nhà số 14 và 15 thu hút được nhiều sự chú ý nhất, cả ngợi khen lẫn chỉ trích. Khi các kiến trúc sắp xếp để tạo ra một mô hình nhà ở thực sự tiến bộ, thì có rất nhiều lời chỉ trích đến một số chi tiết không thực tế, Hàng lang nổi tiếng hẹp có 70cm (27.5 inch) ở phòng khách, là một ví dụ, được xem như kì quặc và không thỏa mái cho những khách thăm quan. Thêm vào đó, phòng ở của người giúp việc quá nhỏ đến mức xem như không thể sử dụng, một vấn đề xảy ra cho hầu hết những căn nhà khác. Trong cuộc triển lãm. Erna Meyer một nhà tư vấn về tiết kiệm gia đình và thiết kế bếp cảm thấy tác phẩm của Le Corbusier và Jeanneret là những sản phẩm tồi tế nhất của tòan bộ triển lãm, đặt câu hỏi một cách thất vọng “Đây là cái mà kỹ sư làm kiến trúc?” Các lời nhận xét khác chung chung hơn, cho rằng các cửa sổ lớn thì phù hợp với khí hậu của vùng địa trung hải hơn là ở Stuttgart.
Hậu của của cuộc chiến tranh thế giới lần 2 khiến khu Weissenhof-Siedlung trở nên hoang phế. Tuy nhiên, ngày nay, sau những nỗ lực bảo tồn mạnh mẽ, các công trình được bảo vệ như những di tích lịch sử. Cắn nhà số 14 và 15 đặc biệt được trở thành một bảo tàng công cộng cho du khác tìm hiểu về sự phát triển cũng như tham quan nội thất như nó được xây dựng.
Một “cái máy để ở” thực sự, Le Corbusier đã tiên đóan kiến trúc sẽ được thiết kế với sự chuẩn xác và logic tương tự như với ô to và máy bay. Căn nhà số 14 và 15 đã minh chứng cho nguyên tắc đó đến mức cực đoan, tạo ra rất nhiều thứ được xem như hiệu quả và thực dụng đến mức nó trở thành không thực tế. Triển lãm Die Wohnung vừa có giá trị học hỏi của Chủ nghĩa Hiện đại và là một động lực chủ yếu cho sự hình thành của phong cách quốc tế. Được xây dựng trong giai đọan tuyên ngôn Hướng về một nền kiến trúc năm 1923 và sự hòan thành biệt thự Savoye năm 1931, kiệt tác kiến trúc của ông, Le Corbusier đã thiết kế căn nhà số 14 và 15 như một tuyên ngôn sơ khởi cho quan điểm cách mạng của ông về kiến trúc của tương lai.
—————
- KTS: Le Corbusier, Pierre Jeanneret, Alfred Roth
- Năm xây dựng: 1927
- Vị trí: Weissenhof-Museum im Haus Le Corbusier, Rathenaustraße 1, 70191 Stuttgart, Germany
- Ảnh: Hassan Bagheri / hbarchitectural.com
- Tác giả: Denim Pasccuci
- Nguồn: Tạp chí Archdaily, ngày 26 tháng 3 năm 2014
- Chuyển ngữ: Bộ môn Lý thuyết và Lịch sử kiến trúc.
————–
BỘ MÔN LÝ THUYẾT VÀ LỊCH SỬ KIẾN TRÚC 