Trong cuộc chạy đua không gian trong năm 1950 và 1960, nhiệm vụ thiết kế dáng vẻ ngoài cho tên lửa đẩy của Liên Xô, các phòng thí nghiệm quỹ đạo, tàu con thoi không gian, và kiệt tác khác của kỹ thuật đã được giao vào tay một người phụ nữ; bà Galina Balashova. Đối với các kiến trúc sư trưởng thành ở giữa một cuộc chạy đua quân sự vào không gian, công việc này cũng là một cơ hội để đem các nguyên tắc của kiến trúc vào nơi mà trước đây các nguyên tắc đó chưa bao giờ tồn tại.
“Nội thất của tàu vũ trụ cũng là kiến trúc, [cũng như] kiến trúc là tổ chức không gian và thiết kế nội thất là mục tiêu kiến trúc” Balashova, người hiện nay đã 84 tuổi, trả lời qua email. “Vì vậy, tôi không bao giờ cảm thấy rằng tôi đã thay đổi nghề nghiệp của mình nhưng tôi [cũng] không bao giờ có mơ ước về vũ trụ. Không bao giờ. Và quyết định của tôi để trở thành một kiến trúc sư xuất hiện vì khi còn là một cô gái nhỏ, tôi rất thích tạc các ngôi nhà nhỏ từ mùn cưa, vì vậy bà tôi nói, ‘Cháu phải là một kiến trúc sư, và tôi đã trở thành kiến trúc sư”
Các bản vẽ minh họa bằng màu nước và bút chì với màu sắc tinh tế, đa dạng cho các mẫu thiết kế cho các khoang Soyuz, cho các trạm không gian Salyut và Mir, và cho các chương trình Buran, tàu con thoi cho chương trình không gian của Liên Xô như một di sản về công năng, đã phục vụ nhiều thế hệ tàu vũ trụ của người Nga đến tận bây giờ. Nhưng đó cũng là những tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp, như những tàn di tích từ một tương lai gần bị lãng quên.
Công việc của bà, hầu hết thuộc diện tối mật, đã tự nó gần như bị lãng quên, ngay cả ở nước Nga. Nhưng một cuốn sách mới và hồi cứu ở Frankfurt đang đem công việc của Balashova trở thành tâm điểm. Philipp Meuser, kiến trúc sư và biên tập viên của cuốn sách “Galina Balashova: Kiến trúc sư của chương trình không gian của Liên Xô”, nhớ lại khi phát hiện ra các thiết kế tàu vũ trụ Balashova của năm 2001, trong một bài viết của tạp chí thiết kế của Nga Project Russian. Ông đã thực sự choáng ngợp, ông nói, bởi vai trò dường như phi thường mà bà đã giữ trong một chương trình không gian quân sự, ảnh hưởng đó đã không hề xuất hiện để đánh giá những thiết kế cực kì sáng tạo.
“[Đó là một] nhiệm vụ “kỳ lạ” của bà ấy như một kiến trúc sư trong một thế giới của toàn các kỹ sư,” tác giả cho biết. “Kỳ lạ theo nghĩa về một nhiệm vụ duy nhất chỉ có một kiến trúc sư [và] thiết kế tại một trong những dự án bí mật nhất của thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Hơn nữa, kỳ lạ ở chỗ thiết kế không gian cho một không gian không có trọng lực”. Được bao quanh bởi các kỹ sư, sự phong phú về nghệ thuật của Balashova làm cho bà ấy” tác giả nói,” trở thành bộ óc sáng tạo ở phía sau chương trình không gian của Liên Xô. “
Balashova bắt đầu sự nghiệp của mình là kiến trúc sư vào năm 1955 tại Kuibyshev, Samara ngày nay, một thành phố phía đông nam đã đóng một vai trò hàng đầu trong sự phát triển của ngành hàng không Liên Xô, và đã từng có giai đoạn là trung tâm của lá chắn phòng thủ tên lửa của đất nước này. Công việc của bà liên quan đến khảo sát các tòa nhà dân cư của thành phố để các yếu tố trang trí thiết kế của tòa nhà như vữa và tác phẩm điêu khắc – dấu hiệu của giai cấp tư sản đồi bại – sẽ bị loại bỏ. Năm 1956, Balashova chấp nhận vị trí Kiến trúc sư cao cấp tại OKB-1, Văn phòng thiết kế thử nghiệm của Liên Xô.
Công trình kiến trúc ban đầu Balashova tại OKB-1 là trên phạm vi rộng. “Tôi đã thiết kế Cung Văn hóa [ở Moscow], theo dõi sự phát triển của quy hoạch đô thị và điều phối sự cải tạo của một công ty lớn,” bà viết trong cuốn sách. “Phạm vi chịu trách nhiệm của tôi cũng bao gồm hành lang xanh và các đài tưởng niệm. Như vậy, trong số những thứ khác, tôi cũng đã góp phần vào việc thiết kế của một tượng đài cho Friedrich Arturovich Tsander, được xây dựng tại thành phố Kislovodsk phía nam của nước Nga, để vinh danh người tạo ra tên lửa đầu tiên của Liên xô Grid-X”
Những dự án như vậy của Balashova, cuối cùng đã lọt vào mắt xanh của Sergei Korolev, người sáng lập OKB-1 và người đứng đầu các kỹ sư tên lửa của Liên Xô, đã chuyển bà vào năm 1963 sang bộ phận phụ trách việc thiết kế và xây dựng các tàu vũ trụ.
“Tôi đã bắt đầu làm việc [về] không gian [dự án] một cách ngẫu nhiên, bởi vì khi tàu vũ trụ trở nên dài hơn, phi hành gia cần nhiều không gian hơn trong tàu,” Balashova nói. “Vì vậy, các kỹ sư đã thực hiện một mô-đun có thể ở được, nhưng đã làm nó mà không hề nghĩ tới sự thoải mái và ấm cúng, và Korolev không thích nó. Và một trong số những người trợ lý của Korolev biết tôi, tiến cử tôi cho các dự án nội thất. Và thiết kế này là dự án không gian đầu tiên của tôi. “
Không gian nội thất này sẽ trở thành phòng sinh hoạt chung của các tàu vũ trụ Soyuz, cái mà có lẽ là tên lửa đáng tin cậy nhất và module quỹ đạo cho chuyến bay không gian của con người. Các tàu Soyuz có thiết kế riêng một mô-đun ở, nhưng mô-đun trở về của nó có công năng như không gian sinh hoạt.
“Balashova chịu trách nhiệm cho những vấn đề liên quan đến tỷ lệ không gian, các hiệu ứung tâm lý của màu sắc hoặc sự phân bố công năng của các thiết bị kỹ thuật,” Meuser viết.
Đáng chú ý, bà đã kết hợp sự không trọng lực vào trong thiết kế của mình, chọn màu tối cho sàn nhà và màu sắc tươi sáng cho trần nhà. Đây là một hiệu ứng tâm lý quan trọng, do các phi hành gia, do quen với cuộc sống trên Trái đất, sẽ ít có khả năng bị mất phương hướng bên trong mô-đun cư trú của Soyuz. Balashova cũng chịu trách nhiệm cho ánh sáng và thiết kế trang trí nội thất, bao gồm không gian phòng sinh hoạt, một góc tủ được trang bị với kệ sách và cái bàn gấp, tất cả với một loạt các màu sắc mới nhằm nâng cao định hướng của con người trong môi trường không trọng lực.
“Thiết kế của Balashova phản ánh sự thông hiểu về công nghệ của Liên Xô: rất nhiều thí nghiệm và sáng tạo” Meuser nói. Ông gọi bà là “kiến trúc sư đầu tiên để tạo ra một cái gì đó mà chúng ta có thể xem như như lý thuyết cho việc thiết kế không gian không trọng lực.“
Khi vẽ minh họa cho mô-đun cư trú của các tàu vũ trụ Soyuz của, “Tôi tiếp cận các thiết kế của mình như sau: đầu tiên tôi tạo các bản phác thảo để làm cơ sở cho bản vẽ màu nước,” Balashova viết. “Các bản vẽ màu nước này sau đó được trình bày. Khi thể hiện các đối tượng, tôi đã sử dụng các mặt bằng với kích thước trước khi trình bày bản vẽ ba chiều bằng màu nước”
“Các mặt bằng giúp công nhân trong nhà máy mô hình như một cơ sở cho việc tạo ra các mô hình kích thước thật” bà viết tiếp. “Những mô hình giống hệt các tàu vũ trụ ở ngay cả những chi tiết nhỏ nhất và cũng được sản xuất từ kim loại thay vì gỗ.“
Cho đến năm 1964, Balashova đã bổ nhiệm lên vị trí kỹ sư cao cấp trong chương trình khám phá mặt trăng của Liên Xô, với trách nhiệm giám sát và thiết kế nội thất tàu vũ trụ, từ bố cục đến màu sắc và nội thất.
Balashova thậm chí sơn các bức tranh tường cho nội thất của các mô-đun cư trú Soyuz. Bà đã chọn một phong cảnh mùa đông từ thành phố quê hương mình, Lobyna, nhìn từ căn hộ của bà, và bãi biển mùa hè ở thành phố Biển Đen của Sudak, trong số những khung cảnh khác. Đáng tiếc, những bức tranh tường không còn nữa, chúng thành tro cùng với những bộ phận của mô-đun bị đốt cháy trong quá trình quay lại trái đất.
Balashova không chỉ là kiến trúc sư độc nhất và vẽ tranh minh họa ở OKB-1: bà cũng là người phụ nữ duy nhất tại các studio thiết kế. Mặc dù vậy Balashova cho biết bà không cảm thấy giới tính là một vấn đề ở OKB-1.
“Tôi đã làm việc ở đó như một kiến trúc sư bình thường. Sự khác biệt duy nhất là trong điều kiện kỹ thuật, và tôi không bao giờ gặp vấn đề gì vì giới tính của mình” bà nói. “Tôi đã phải nghiên cứu rất nhiều về những kỹ thuật mới, nhưng tôi đã được làm việc cùng với những kỹ sư tuyệt vời và họ luôn luôn giúp tôi.”
Trong những năm tiếp sau 1964, Balashova được giao nhiệm vụ thiết kế tàu vũ trụ quỹ đạo mặt trăng. Không may, mặc dù các thiết kế đã hoàn thành vào năm 1969, những không bao giờ được sử dụng, bởi vì người Mỹ đã đánh bại người Nga để lên mặt trăng cùng năm đó. Sau sự thất vọng này, Meuser giải thích rằng chương trình không gian của Liên Xô – mà hiện nay được thực hiện bởi RKK Energiya Space Corporation – bắt đầu ganh đua với người Mỹ. Nhưng công việc thiết kế có tầm ảnh hưởng của Balashova sẽ lại nổi bật lên một lần nữa: trong sự tinh tế của phiên bản sao chép tàu con thoi của Liên Xô là tàu Buran, và trong nội thất của các hãng tên lửa Soyuz T và Soyuz TM, và trong trạm vũ trụ ISS cho đến tận ngày nay.
Công việc nổi bật nhất của Balashova là mẫu cổ áo được phân phối tại triển lãm Aerosalons ở Le Bourget, Paris vào năm 1973. Thiết kế này nổi bật minh họa một tàu vũ trụ được sử dụng trong các dự án thử nghiệm Apollo-Soyuz, chuyến bay thám hiểm không gian đầu tiên chung Mỹ-Liên Xô, phóng lên trong giai đoạn đỉnh cao của Chiến tranh Lạnh.
Thiết kế này trở nên rất phổ biến đến mức mà nó đã trở thành biểu tượng chính thức của dự án thử nghiệm Apollo-Soyuz, sau đó xuất hiện trên tem Mỹ và Liên Xô, các bộ sưu tầm như hộp sôcôla và bộ đồ ăn. Balashova hưởng lợi rất ít từ các điều này: Moscow đăng ký bản quyền sáng chế biểu tượng và từ chối cung cấp quyền tác giả cho bà.
Nhưng chương trình không gian của Nga mắc nợ bà, Meuser nói. “Người ta thậm chí có thể nói rằng bà ấy là người chuyên nghiệp duy nhất ở Liên Xô, người mà đã từng suy nghĩ về công nghệ không gian là một vấn đề thiết kế“, ông nói. “Đã có rất nhiều nghệ sĩ làm việc trong lĩnh vực đó, nhưng đóng góp của họ phần nhiều [trong] nghệ thuật đương đại, chứ không phải là không gian”
Balashova tiếp tục làm việc như là một kiến trúc sư không gian cho chương trình không gian của Liên Xô cho đến năm 1991, khi Liên Xô sụp đổ. Bà vẫn còn tình yêu để vẽ những bức tranh màu nước, nhưng bây giờ khung cảnh của bà được đặt trên trái đất, không bao giờ trong không gian. Mặc dù Balashova đã minh họa và thực hiện rất nhiều các tàu vũ trụ giúp mang con người lên vũ trụ, bà nói rằng mình không có mong muốn bay lên quỹ đạo.
“Ngay cả khi tôi đã được gắn liền với du hành không gian trong gần ba thập kỷ và đã tiếp tục theo dõi sự phát triển táo bạo của con người này ngay từ đầu, bản thân tôi chưa bao giờ muốn bay vào không gian,” bà viết. “Tôi yêu công việc của mình từ khi phấn đấu cho sự hài hòa và xác định kích thước, đến tận hôm nay, vẫn cuốn hút tôi, nhưng tóm gọn lại, không gian đã không bao giờ lôi cuốn tôi theo cùng cách mà kiến trúc đã lôi cuốn.“
—————————
- Tác giả: DJ Pangburn
- Nguồn: http://motherboard.vice.com/read/the-soviet-architect-who-drafted-the-space-race.
- Chuyển ngữ: Bộ môn Lý thuyết và lịch sử kiến trúc
BỘ MÔN LÝ THUYẾT VÀ LỊCH SỬ KIẾN TRÚC 