VALENCIA, Tây Ban Nha – Có một dạo, thành phố ở Địa Trung Hải rực rõ sắc màu này thích thú tiếp nhận công trình kiến trúc của Santiago Calatrava. Trong một lòng sông cạn, KTS Calatrava đã xây dựng và xây dựng, lấp đầy khuôn viên 86 mẫu Anh với các thiết kế sáng tạo đầy cảm hứng của ông.
Nhưng những ngày này, ngay cả khi ga tàu điện bắt mắt PATH của Calatrava đang dần dần hoàn thành ở Lower Manhattan, ông lại đang được xem như một nhân vật phản diện tại Valencia. Một chính trị gia địa phương điều hành một trang web được gọi là Calatravatelaclava, tạm dịch là “Calatrava đang làm bạn chảy máu đến chết”
Khu tổ hợp dưới lòng sông cạn với toàn bộ ngân sách 300 triệu euro ( khoảng 405,000,000 đô) được gọi là Thành phố nghệ thuật và khoa học – bộ sưu tập lớn nhất thế giới trong sự nghiệp của Calatrava, trong đó bao gồm hội trường biểu diễn, một cây cầu, một đài thiên văn, một nhà hát, một bảo tàng khoa học , một đường đi có mái và các bể cảnh rộng nhiều mẫu Anh – đã tiêu tốn tiền nhiều hơn gấp gần ba lần, số tiền mà địa phương này chưa bao giờ có.
Ignacio Blanco, thành viên của hội đồng tỉnh đã lập trang web, đã đưa ra một loạt những thông tin về sự phức tạp này trong năm vừa rồi, kết luận rằng Valencia còn nợ 700.000.000 € (khoảng 944,000,000 đô) cho dự án này.
Calatrava đã được trả khoảng 94 triệu euro (khoảng 127,000,000 đô) cho công việc của mình. Làm sao mà có thể chấp nhận được – ông Blanco đặt câu hỏi – khi nhà hát có 150 chỗ ngồi có tầm nhìn bị che khuất? Hoặc khi viện bảo tàng khoa học đã bắt đầu xây dựng mà không có thang thoát hiểm phòng hỏa hoặc thang máy cho người khuyết tật?
“Làm sao mà bạn có thể mắc sai lầm như vậy?” ông Blanco hỏi, một thành viên của đảng đối lập nhỏ United Left, người cho biết hàng triệu đã bỏ ra để sửa chữa các lỗi như vậy “Ông ta (Calatrava) thậm chí đã được trả tiền ngay cả khi tự sửa chữa những sai lầm của mình”
Cùng với những ngôi sao như Frank Gehry, Richard Meier, Renzo Piano và Norman Foster, Santiago Calatrava nổi bật trong thời đại của những kiến trúc gây ấn tượng. Trên toàn thế giới, ông đã thiết kế hàng chục công trình, hầu như luôn có màu trắng, bao gồm các ga đường sắt Liège – Guillemins ở Bỉ , các tòa nhà chọc trời quay Torso tại Malmo, Thụy Điển, và Bảo tàng Nghệ thuật Milwaukee, với mái nhà cơ khí.
Một sự cống hiến cho hình thức (Form)
Người hâm mộ nói rằng thiết kế của KTS Calatrava vừa tinh tế vừa mạnh mẽ. Họ so sánh công trình của ông với những tác phẩm điêu khắc khổng lồ và ca ngợi sự cống hiến kiên định của ông cho hình thức (form). Và họ cho rằng các kiến trúc sư siêu sao (starchitect) thường đi kèm với giá cực cao, một phần vì thiết kế của họ thường xuyên đem lại sự rắc rối và thi công phức tạp. Hầu như bọn họ tất cả đều có ít nhất một dự án mà dường như tuột khỏi ngoài tầm kiểm soát một cách khủng khiếp – và nó hiếm khi dễ dàng xác định chính xác ai là người có thể có lỗi và cho những lỗi gì.
Tuy nhiên, trong nhiều cuộc phỏng vấn, các kiến trúc sư khác, các học giả và các nhà xây dựng nói rằng KTS Calatrava đã tích lũy một danh sách dài bất thường của các dự án bị hủy hoại bởi chi phí cao quá mức, sự chậm trễ và việc kiện tụng. Thật khó để tìm thấy một dự án nào của Calatrava đã không vượt ngân sách một cách đáng kể. Và rất nhiều khiếu nại rằng ông không hề quan tâm tới nhu cầu từ khách hàng của mình. Chỉ mới tháng trước thôi, một ủy viên hội đồng Hà Lan trong Haarlemmermeer, gần Amsterdam, kêu gọi các đồng nghiệp của mình để có hành động pháp lý vì ba cây cầu kiến trúc sư thiết kế cho thị trấn có chi phí gấp đôi số tiền ngân sách và sau đó phải bỏ thêm hàng triệu để bảo trì kể từ khi các cây cầu được mở cửa vào năm 2004. Calatrava cũng đã phải ra tòa cho một cầu bộ ở Venice, một nhà máy rượu ở khu vực Álava của Tây Ban Nha và một trung tâm triển lãm lớn và hội nghị ở Oviedo, Tây Ban Nha .
Ở Bilbao, Tây Ban Nha, cũng đã có vấn đề với một cây cầu và một sân bay.
“Những gì bạn bao quát toàn bộ một lần và một lần nữa, thay vì tìm kiếm công năng hoặc sự hài lòng của khách hàng của mình, ông ta lại nhắm đến sự độc đáo” Jesús Cañada Merino, chủ tịch của hiệp hội kiến trúc sư Bilbao cho biết “Vấn đề là Calatrava là ở bỏ qua và vượt lên trên khách hàng”
Santiago Calatrava dường như đang bị điều tra kỹ lưỡng tại New York khi đang tiếp tục xây dựng một trong những dự án mới nhất của mình, nhà ga xe lửa PATH mới tại Ground Zero. Công trình được dự kiến sẽ mở cửa vào năm 2015, nhưng là đã chậm tiến độ sáu năm và sẽ có giá 4 tỷ USD, gấp đôi so với ngân sách ban đầu.
Những người chỉ trích dự án, dự án thuộc nhà chức trách cảng New York và New Jersey, thấy giá thành cuối thực sự khó tin (Trong tháng 1 năm 2012, một cuộc kiểm toán độc lập với nhà chức trách cảng đã kết luận rằng cơ quan này là “một tổ chức đầy thách thức và bị rối loạn chức năng”). Một số giám đốc điều hành, những người đã tham gia xây dựng tại khu vực Trung tâm Thương mại Thế giới, những người không muốn nêu tên trong báo cáo vì mối quan hệ của họ với dự án, cho biết thiết kế của ông Calatrava đã có quá nhiều vấn đề, việc xây dựng cực kỳ khó khăn, bao gồm một phần ngầm rộng lớn. Ngoài ra, họ nói rằng ông ta đã yêu cầu các công trình xung quanh chứa tất cả các trang thiết bị cơ điện của nhà ga, như hệ thống thông gió, gây nên phức tạp cho việc xây dựng và tiêu tốn thời gian cho sự phối hợp.
Nhà chức trách cảng từ chối thảo luận về chi phí quá mức và đưa ra chỉ một câu tuyên bố “Khái toán cho trung tâm giao thông được dựa trên thiết kế ý tưởng và do đó là hoàn toàn không thực tế”
Còn tại Valencia, việc bạo tay chi tiêu của chính quyền khu vực và tác phẩm của Calatrava đang thường xuyên bị mổ xẻ và miệt thị, cũng như các chính trị gia địa phương đấu tranh xem ai là người phải chịu trách nhiệm về món nợ khổng lồ của dự án. Các quan chức khu vực đã hy vọng rằng khu phức hợp sẽ làm biến đổi thành phố này trở thành một địa điểm du lịch, như cách mà Bảo tàng Guggenheim ở Bilbao của Frank Gehry đã đưa thành phố này trên bản đồ, và họ tiếp tục bảo vệ khoản đầu tư. Nhưng có vẻ như họ đã phải xác định một giới hạn vào năm ngoái, khi làn da mịn màng của nhà hát opera do Calatrava thiết kế – một số người gọi đó là mũ bảo hiểm của Darth Vader (1)- đã bắt đầu gây chú ý với những vết rạn nứt chỉ sáu năm sau khi công trình mở cửa.
Các quan chức khu vực cho biết họ dự kiến các bên phải chịu trách nhiệm – KTS Calatrava, các công ty xây dựng hoặc cả hai – trả tiền cho việc sửa chữa hoặc phải đối mặt với một vụ kiện. Họ đang làm việc để xác minh những sửa chữa cần thiết.
Khi được hỏi về dự án của Calatrava, tại văn phòng của ông ở New York, nơi ông sống, nói rằng ông không sẵn sàng cho một cuộc phỏng vấn. Tuy nhiên, ông đã đưa ra tuyên bố :
“Mục tiêu của tôi luôn luôn là sáng tạo ra một cái đặc biệt gì đó, điều mà nâng cao các thành phố và làm phong phú thêm cuộc sống của những người sống và làm việc trong đó” ông tuyên bố. Ông nói thêm ” Đó là một đặc ân khi làm việc với các dự án này, tất cả đều được hoàn thành với những tiêu chuẩn cao nhất”
Trong vài tháng gần đây, ông đã bào chữa cho công việc của mình bằng việc viết cho nhiều tờ báo khác nhau, cho rằng rằng thiết kế phí tại Valencia là công bằng bởi vì chúng tính cho cả 20 năm làm việc và bao gồm một số việc quản lý tại hiện trường.
Trong một cuộc phỏng vấn ngắn trên tạp chí Architectural Record năm ngoái, ông lưu ý rằng khách hàng đã được thỏa mãn sự hài lòng đủ để họ quay lại cho các công việc khác. Trong số đó có các thành phố như Dublin và Dallas. Trong bài viết đó, ông Calatrava gọi là sự ầm ỹ cho công việc của mình tại Valencia “một thủ đoạn chính trị của những người Cộng sản”
Nhưng các thành phố khác có thể không muốn thuê thêm Calatrava lần nào nữa.
Cây cầu của những đôi chân bị gẫy.
Tại Bilbao ông đã thiết kế một cầu đi bộ với bề mặt gạch thủy tinh cho phép chiếu sáng từ phía dưới, tạo ra một diện tích rộng lớn hoàn toàn không hề có cột đèn. Nhưng ở một thành phố mà có rất nhiều mưa và thỉnh thoảng lại có tuyết, người đi bộ lại bị ngã trên bề mặt trơn trượt. Các quan chức thành phố nói rằng có khoảng 50 người dân đã bị thương, đôi khi gãy chân hoặc trật hông, trên cây cầu này kể từ khi nó mở cửa vào năm 1997, và những viên gạch kính thường xuyên bị nứt và cần phải được thay thế. Hai năm trước, thành phố phải sử dụng một tấm thảm cao su đen khổng lồ đặt trên toàn cầu.
“Nó mất đi vẻ đẹp” Ibon Areso, thị trưởng đương nhiệm của Bilbao cho biết “Nhưng chúng tôi không thể tiếp tục trả tiền những người trượt chân và ngã”. Trong một trận bão gần đây, thảm đã bị lộn lên, quật ngã một số người đi bộ.
Ở ngoại ô của Bilbao, ông Calatrava được ủy nhiệm xây dựng một nhà ga hàng không, công trình được đặt biệt danh là La Paloma vì sự tương đồng của công trình với một chú chim bồ câu đang bay. Nhưng kể từ khi công trình mở cửa vào năm 2000, sân bay này không hề có một sảnh đến nào. Hành khách di chuyển qua hải quan và đến khu vực nhận hành lý được đặt trực tiếp trên vỉa hè, nơi họ phải chờ đợi trong cái lạnh. Do vậy, các nhà chức trách sân bay đã phải thiết lập một bức tường kính để che chở cho hành khách.
Trong tháng sáu, một tòa án Tây Ban Nha đã ra phán quyết rằng Calatrava và nhóm của ông đã phải trả đến 3,3 triệu euro (khoảng 4,5 triệu USD) để giải quyết cho vụ tranh chấp ở Oviedo, nơi việc xây dựng Trung tâm hội nghị đột nhiên bị sụp đổ một cách ngoạn mục.
Trong khu vực Álava, một nhà máy rượu đang kiện ông Calatrava về một mái nhà lượn sóng mà ông đã thiết kế khoảng chục năm trước. Vấn đề là với việc rò rỉ, phá hỏng việc kiểm soát độ ẩm vốn có vai trò sống còn đối với rượu vang, chưa bao giờ được giải quyết. Những người chủ của nhà máy rượu, Domecq, đang yêu cầu 2 triệu euro (khoảng 2.700.000 đô) để thuê các kiến trúc sư và kỹ sư hoàn toàn mới để tìm ra một giải pháp .
Kiểm toán viên ở Venice đang đưa Calatrava và một số kỹ sư ra tòa vì những chi phí quá mức và những gì họ nhận thấy là một yêu cầu quá quá cho việc sửa chữa cây cầu Ponte della Costituzione, một cầu cho người đi bộ ở Grand Canal của Calatrava. Kiểm toán viên của toà án khu vực đã yêu cầu ông Calatrava hoàn trả hơn một triệu euro. Phiên điều trần đầu tiên được dự kiến vào tháng 11.
Trong khi đó, thành phố Venice cũng yêu cầu cơ quan tư pháp tìm hiểu xem ông Calatrava có phải chịu trách nhiệm hay không đối với một số chi phí vượt mức vì đã không cung cấp kịp thời các bản vẽ cần thiết cho việc bắt đầu tìm kiếm nhà thầu xây dựng.
Những ý tưởng lớn
Đối với chi phí vượt mức của Valencia, chính trị gia Blanco cho biết trong một cuộc phỏng vấn gần đây rằng một trong số các vấn đề có thể là thiết kế của Calatrava dường như quá ít chi tiết ” Các kiến trúc sư khác, họ biết chính xác loại tay nắm cửa mà họ muốn, và nơi nào để mua và giá cả ra sao ” ông Blanco nói “Nhưng Calatrava thì ngược lại. Dự án của ông ta không có được sự tỉ mỉ này. Nếu bạn nhìn vào các file tài liệu về khu thủy cung, do người khác thiết kế, số lượng file (bản vẽ) rất là lớn. Nhưng đối với dự án của Calatrava, đó chỉ là một vài trang giấy”
Valencia, nơi ông Calatrava sinh ra, đang rất tiếc rẻ vì hiện nay sự bùng nổ kinh tế của Tây Ban Nha đã qua. Chính quyền địa phương, dẫn đầu là là đảng Nhân dân, đã bỏ ra, ví dụ, khoảng 180,000,000 đô cho một sân bay mới mà việc quản lý đã không thể thu hút bất kỳ hãng hàng không nào. Và một người chỉ trích xem thành phố của Nghệ thuật và Khoa học của Calatrava như một đài tưởng niệm khác cho sự lãng phí của chính phủ. “Liệu Valencia có thực sự cần một nhà hát opera, họ chất vấn?”
Nhưng những người chỉ trích khác chế giễu khu vườn cảnh quan của Calatrava dưới mái vòm kim loại, vốn trở nên quá nóng, khiến không dây leo nào có thể cuốn chặt. Mái của phòng biểu diễn bị dột, họ nói. Nhà hát opera thậm chí đã từng bị ngập nước trong một cơn bão. Có phải ông ta không biết rằng ông đang thiết kế trong một lòng sông?
Một kiến trúc sư ở Valencia, Vicente Blasco, đã quở trách Calatrava lên một tờ báo địa phương với việc đã khảm lên bề mặt thép của nhà hát bằng gạch mosaic màu trắng (Đó là cách Calatrava tưởng nhớ tới một kiến trúc sư nổi tiếng của Tây Ban Nha, Antoni Gaudí, người ưa chuộng gạch mosaic). Việc làm này có thể là một ý tưởng tốt, ông Blasco nói, nhưng nó là kì quặc. Các vết rạn nứt hiện nay đã được dự đoán từ trước. Vào những ngày có sự thay đổi nhanh về nhiệt độ, ông chỉ rõ, thép và gạch gốm giãn nở và thu nhỏ với những tần suất khác nhau.
“Có lẽ ai đó đã bán cho ông ta một số chất keo đặc biệt, nhưng tôi không nhìn thấy điều này”, ông Blasco cho biết trong một cuộc phỏng vấn. “Điều này cực kì cơ bản. Không thể ai có thể nghĩ có người lại làm điều này”
(1): Darth Vader : một nhân vật phản diện chính trong serie phim viễn tưởng Star Wars, xuất hiện với chiếc mũ bảo vệ – ND
————————–
- Tác giả : SUZANNE DALEY
- Báo New York Times, ngày 24 tháng 9 năm 2013
- Bài và ảnh gốc ở đây
- Chuyển ngữ: Bộ môn Lý thuyết và lịch sử kiến trúc
————————–
Thành phố Khoa học và nghệ thuật Valencia – Tây ban nha
Ga tàu điện Path.
BỘ MÔN LÝ THUYẾT VÀ LỊCH SỬ KIẾN TRÚC 