Tại sao kiến trúc không phải nghệ thuật ? (và không nên là nghệ thuật)

This slideshow requires JavaScript.

Trong những năm gần đây, có rất nhiều cuộc thảo luận về cái gọi là mục đích tối thượng của kiến trúc nên là gì, với nhiều câu trả lời trải dài từ việc sáng tạo ra hình khối cho đến việc điều chỉnh những sai trái xã hội. Nhưng theo Lance Hosey, có lẽ cái định nghĩa ít có ý nghĩa nhất hiện nay đang được sử dụng tràn lan rằng kiến trúc là “nghệ thuật”. Trong bài viết này, nguyên gốc đăng trên blog cá nhân của ông tại Huffington Post, Hosey lý luận rằng khái niệm về kiến trúc như một dạng của nghệ thuật không chỉ nhầm lẫn đối với công chứng, mà còn tiềm ẩn những thiệt hại đối với xã hội.

Trong tháng 7, tôi viết rằng khi những kiến trúc sư sử dụng những cơ thể của một người phụ nữ cụ thể nào đó, ví dụ như Marilyn Monroe hoặc Beyonce như một “cảm hứng” cho những tòa nhà, họ đối tượng hóa cả người phụ nữ và kiến trúc. Rất nhiều độc giả không thích điều này “Bất kì lời phàn nàn về nơi mà người nghệ sĩ lấy nguồn cảm hứng của học, đều không hiểu thế nào là nghệ sĩ hoặc nghệ thuật là gì” một người phản ứng. “Có vấn đề gì nếu sử dụng hình thể phu nữ cho cảm hứng nghệ thuật” một người khác hỏi; “tôi không thể nghĩ ra điều gì đẹp hơn thế”. Và một người khác “Âm nhạc, cấu trúc, hội họa. bất kì nghệ thuật nào thì không hạ cấp. Đó là vẻ đẹp”

Thông điệp là: Kiến trúc là nghệ thuật và khi những người nghệ sĩ tìm kiếm cảm hứng của họ, đó không phải chuyện để tranh cãi, do đó là vấn đề cá nhân của người nghệ sĩ.

Những độc giả của Huffington Post thì không cô độc trong những luận điểm này, tất nhiên. “Kiến trúc là nghệ thuật, không có gì khác,” kiến trúc sư Philip Johnson từng tuyên bố, và người từng đạt giải thưởng Pritzker là Richard Meier tuyên bố rằng kiến trúc trên thực tế là “thứ vĩ đại nhất của nghệ thuật”. Năm 2011, Tổng thống Obama nhìn nhận rằng trạng thái tốt nhất của kiến trúc là “tác phẩm nghệ thuật mà chúng ta có thể đi xuyên qua và sống ở trong đó” và Liên hoan Kiến trúc Chicago, đã diễn ra từ tháng Mười đến tháng Giêng, theo chủ đề “Đỉnh cao của nghệ thuật kiến trúc”

Nếu kiến trúc là nghệ thuật, thì là thứ “nghệ thuật” gì, nhỉ ?

“Nghệ thuật như chúng ta thường hiểu “, Larry Shiner viết trong cuốn Sự sáng tạo của nghệ thuật (2003), “là một phát minh của châu Âu có gần hai trăm tuổi.” Nguyên bắt nguồn từ tiếng Latin ars và tiếng Hy lạp techne mang nghĩa bất kỳ nghề thủ công nào, từ nghề mộc để đến thuê thùa kim chỉ, thực hiện bằng kỹ năng. Trong thế kỉ 18 ở châu Âu, ý nghĩa này chuyển hướng từ thực hành sang một cái gì bí truyền : “Nghê thuật, giờ đây nó được hàm ý là một câu chuyện của cảm hứng và tài năng, mang nghĩa là để được tận hưởng bản thân trong những khoảnh khắc chắt lọc sự sung sướng.” Nghệ thuật vị nghệ thuật. Hệ quả mở rộng là kiến ​​trúc vị kiến trúc.

“Dừng việc lầm lẫn giữa kiến ​​trúc và nghệ thuật” Patrik Schumacher đòi hỏi, người vốn là cộng sự của Zaha Hadid, viết trên mạng xã hội năm 2014: “Kiến trúc sư chịu trách nhiệm cho Hình thức trong môi trường xây dựng, không phải nội dung của nó… Kiến trúc không phải là Nghệ thuật mặc dù Hình thức chính là sự đóng góp cụ thể của chúng ta vào sự phát triển của xã hội thế giới. Chúng ta cần phải hiểu làm thế nào các hình thức mới có thể tạo ra một sự khác biệt trong sự tiến bộ của nền văn minh thế giới. “

Schumacher cho thấy sự tự phụ phổ biến nhất trong số các kiến ​​trúc sư. Chúng ta cho rằng “hình thức mới” giúp ích cho “sự tiến hóa của xã hội thế giới” và “sự tiến bộ của nền văn minh thế giới”, mặc dù chúng ta hiếm khi giải thích nó có ích như thế nào. Trớ trêu thay, các kiến ​​trúc sư nổi tiếng nhất thực sự thường sử dụng những thứ hình học kỳ lạ với mục đích đối nghịch – để truyền bá các mối quan tâm cá nhân của họ.

Và đây chính xác là cái lý do mà tại sao kiến ​​trúc lại được coi là nghệ thuật. “Trong thế giới phương Tây,” Priscilla Frank, biên tập viên mục Nghệ thuật và Văn hóa của tờ Huffington Post viết, “nghệ thuật và sự tự thể hiện được thường được xem là sánh đôi ra tay trong tay.”. Trang About.com, được cho là “nguồn tài liệu lớn nhất nội dung chuyên môn trên Internet,” ủng hộ điều này: “Nghệ thuật thường là sự tự thể hiện.” Đài PBS đồng ý: “Bản chất của nghệ thuật là thể hiện của ai đó.”

Tờ The Spectator gần đây gọi là Hadid “nhà vô địch của một thứ kiến ​​trúc mà thiên về “cái nhìn” mang tính cá nhân hơn thứ tiện ích công cộng.” Tờ Fast Company đã gọi Frank Gehry, hiển nhiên kiến ​​trúc sư nổi tiếng nhất của thế giới, “đại diện của thứ kiến ​​trúc tự biểu hiện” và bản thân Gehry kiên quyết bảo vệ “tính hợp lệ của tự biểu hiện” như “một thứ giá trị cơ bản”. Năm nay, tờ Architectural Review tuyên bố rằng các dự án gần đây của cả hai kiến ​​trúc sư “bộc lộ một cách ngạo mạn sự chối từ của họ đối với việc tuân thủ bối cảnh địa phương … thay vào đó tuyên bố rằng phải để cái tôi biểu hiện của một siêu sao kiến trúc (starchitect) nghiền nát tất cả những thứ khuôn phép đoan trang như vậy”

Hãy xem xét điều này: Khi người Trung Quốc bắt đầu sao chép một trong số các thiết kế của Hadid vài năm trước đây, bà ta đã xem xét các hành động pháp lý, giống như bất kì các nhà thiết kế nào khác trong hoàn cảnh tương tự. Tuy nhiên, nếu những hình thể kiến trúc thực sự có nghĩa mang lại các lợi ích xã hội, như tuyên bố từ chính cộng sự của Hadid, thì nhiều hình thức hơn có lẽ là mang lại lợi ích nhiều hơn, do đó sao lại phản đối khi nó được sao chép? Tồi tệ nhất, các nhà thiết kế đã đã được đền bù, do vậy thiệt lại là gì? Chảng phải họ thực sự muốn cho đi miễn phí những ý tưởng, giống như Elon Musk đã làm với các sở hữu trí tuệ của Tesla?

Có lẽ “hình thức mới” là ít về tiến bộ xã hội hơn là về tự quảng cáo. Giống như Frank Zappa đặt nó, “Nghệ thuật là làm một cái gì đó ra từ hư không và bán nó.”

————————–

• Nguồn: Tạp chí Archdaily, ngày 8 tháng 3 năm 2016
• Chuyển ngữ: Bộ môn Lý thuyết và lịch sử kiến trúc – ĐHXD
• Đề rõ nguồn khi sử dụng lại bản dịch.